نشرپرس: مهاجرت از روستا به شهر همواره یکی از ویژگی‌های بارز توسعه در کشورهای در حال رشد بوده است. در ایران نیز این نوع مهاجرت در چند دهه‌ی گذشته روندی صعودی داشته و موجب کاهش جمعیت روستایی، افزایش مشکلات شهرنشینی و تغییرات گسترده در ساختار اجتماعی شده است. بااین‌حال در دو دهه‌ی اخیر، روندی متفاوت در برخی مناطق کشور مشاهده شده که در آن برخی از مهاجران تصمیم گرفته‌اند دوباره به زادگاه‌های خود بازگردند. این نوع جابه‌جایی، که به مهاجرت معکوس معروف است، ممکن است پیامدهای مثبتی برای توسعه‌ی روستاها داشته باشد.
شهرستان نطنز نمونه‌ای از مناطقی است که این پدیده در آنجا رخ داده است. این شهرستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، نزدیکی به اصفهان، جاذبه‌های طبیعی و امکانات زیرساختی مناسب، توجه مهاجرانی را جلب کرده که تمایل دارند از زندگی شهری فاصله بگیرند. بازگشت افراد به روستاها ممکن است بر توسعه‌ی اقتصادی منطقه اثرگذار باشد؛ چراکه مهاجران معکوس معمولاً سرمایه و دانش و تجربه‌ای را با خود به‌همراه می‌آورند که ممکن است موجب شکوفایی فعالیت‌های اقتصادی روستایی شود. ازاین‌رو بررسی این روند و شناخت عوامل مؤثر بر آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
محمدحسین زارعی ابیانه، پژوهشگر گروه جغرافیای انسانی دانشگاه تهران، همراه با چهار همکار دیگر خود، تحقیقی را در این زمینه انجام داده است. هدف آن‌ها بررسی نقش مهاجرت معکوس در توسعه‌ی اقتصادی روستاهای شهرستان نطنز بوده است. پژوهشگران در این مطالعه تلاش کرده‌اند تا مشخص کنند چه عواملی موجب بازگشت افراد به روستاهای این منطقه شده و این روند چه تأثیری بر اقتصاد محلی داشته است.
پژوهشگران با انتخاب ۳۸۱ نفر از ۲۴ روستای شهرستان نطنز و استفاده از پرسش‌نامه، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کردند. آن‌ها شش عامل را به‌عنوان شاخص‌های اصلی مهاجرت معکوس شناسایی کردند و با تجزیه‌وتحلیل این داده‌ها تأثیر هر یک از این عوامل را بر توسعه‌ی اقتصادی منطقه بررسی کردند.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری، درآمد، امکانات رفاهی، وضعیت اشتغال و شرایط زندگی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر مهاجرت معکوس هستند. در میان این عوامل، سرمایه‌گذاری بیشترین نقش را ایفا کرده است. به این معنا که بسیاری از افرادی که به روستاها بازگشته‌اند قصد دارند در زمینه‌های مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری کنند. در مقابل، عامل درآمد کمترین تأثیر را داشته است؛ زیرا بسیاری از مهاجران معکوس به‌دلیل بازنشستگی یا دلایل شخصی به روستا بازگشته‌اند و وابستگی کمتری به فرصت‌های شغلی جدید دارند.
بر اساس این یافته‌ها، مهاجرت معکوس ممکن است به‌عنوان یک فرصت برای توسعه‌ی روستاها در نظر گرفته شود. اگر برنامه‌ریزی مناسبی برای جذب و حمایت از این مهاجران صورت گیرد، آن‌ها می‌توانند به ایجاد کسب‌وکارهای جدید، افزایش اشتغال، رونق کشاورزی و توسعه گردشگری محلی کمک کنند. همچنین، بهبود زیرساخت‌ها و ارائه‌ی تسهیلات حمایتی از سوی دولت ممکن است این روند را تقویت کند و مهاجرت معکوس را به یک راهکار مؤثر برای مقابله با مشکلات روستاها تبدیل کند.
در پژوهش فوق همچنین به این موضوع اشاره شده که بسیاری از مهاجران معکوس به‌دلیل بهبود امکانات رفاهی و افزایش امنیت در مناطق روستایی تصمیم به بازگشت گرفته‌اند. ساخت جاده‌های مناسب، ارائه‌ی وام‌های نوسازی مسکن و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار از عواملی هستند که ممکن است این روند را تسریع کنند. علاوه بر این دلبستگی به زادگاه و تمایل به داشتن سبک زندگی آرام‌تر از دیگر دلایل مهم برای بازگشت به روستاها محسوب می‌شوند.
نتایج این مطالعه در فصلنامه‌ی «پژوهش‌های جغرافیای انسانی دانشگاه تهران» منتشر شده‌اند. این نشریه یکی از معتبرترین مجلات علمی کشور در حوزه‌ی مطالعات جغرافیایی است و به انتشار پژوهش‌های علمی در زمینه‌های مرتبط با توسعه‌ی انسانی و جغرافیای اقتصادی می‌پردازد. انتشار این تحقیق در این مجله، اهمیت موضوع مهاجرت معکوس و اثرات آن بر توسعه‌ی اقتصادی را بیش از پیش برجسته می‌کند.
